Görme Özürlüler İçin Beden Eğitimi
01.09.2005
GÖRME ÖZÜRLÜ ÖĞRENCİLER İÇİN BEDEN EĞİTİMİ DERSİNİN ÖNEMİ
Yazan: Halil Köseler
Beden eğitiminin görme özürlülerin ruh ve beden sağlığı üzerinde çok önemli ve çok olumlu etkileri vardır. Ancak körler okullarında ve diğer genel okullarda görme özürlü öğrenciler için beden eğitimi derslerinin gerektirdiği özel alanlar, tesisler, araç gereçler ve uygulamalar son derece yetersizdir. Beden eğitimi dersi yapmak demek öğrencilerin eline bir top vermek yada serbest bırakarak onları meşgul etmek değildir. Öğrencilerin durumuna uygun; planlı, programlı çok yönlü uygulamaları kapsamalıdır.
Hareket ve egzersizler yapmayan, sportif etkinliklere katılmayan, sürekli oturan veya pasif durumda olan özürlü bir çocuğun hem ruhsal hem de bedensel olarak gören akranlarıyla eşit düzeyde gelişmesi beklenemez. Bu gibi çocuklar fiziksel yönden akranlarının gerisinde kalırlar ve sosyal yönden istenen gelişmeyi sağlayamazlar. Özgüven duyguları yeterince gelişemez. Üretken, katılımcı bir kişilik kazanamazlar.
Ülkemizde genel okulların büyük bir bölümünde görme özürlü öğrencilerin soyutlanarak beden eğitimi derslerine alınmaması yaygın bir uygulamadır. Maalesef bu okullardaki öğretmenler görme özürlü öğrencilerin çarpma, düşme, yaralanma, sakatlanma tehlikesiyle karşılaşacakları korkusu ve kaygısıyla bu gibi öğrencileri beden eğitimi derslerine almamakta yada yapabilecekleri egzersiz ve hareketler üzerinde gerekli eğitimi vermemektedirler.. Bu korku abartılmış ve yersiz bir korkudur. Her tehlikenin önlenmesi için tedbirler vardır. Bütün tedbirler alınmışsa tehlikeler de en az düzeye inecektir. Kaldı ki, gören öğrenciler de beden eğitimi derslerinde herhangi bir kazayla karşılaşma ihtimaliyle her zaman yüz yüzedirler.
Önemli olan, öğretmenin görme özürlü öğrenciye hangi hareketleri hangi koşullarda, hangi yöntemlerle öğretmesi gerektiğini bilmesidir. Görme özürlü çocukların beden eğitimi derslerinden soyutlanmasında ailelerin bilinçsizliğinin de önemli rolü vardır. Öğrencinin beden eğitimi derslerinden muaf sayılması için doktor raporu almaları bu yanlışlıklardan biridir. Böyle bir raporu veren doktorun dab bu yanlışlığa ortak olması acı bir durumdur. Genel okullarda görme özürlü bir öğrencinin beden eğitimi derslerine alınmamasının ne yasal ne de eğitsel bir dayanağı vardır. İleri sürülen hiç bir mazeret böyle bir uygulamayı haklı gösteremez.
Eğitimde başarının sırrı kime neyi nasıl öğretileceğinin bilinmesinde ve uygulanmasında yatar. Her öğrencinin Bireysel özellikleri ne kadar iyi bilinir ve buna uygun programlar ne kadar etkin uygulanırsa başarının da o ölçüde artacağı unutulmamalıdır.
Beden eğitimi derslerinde gören öğrenci hareketleri görerek izleme ve taklit etme yoluyla öğrenme olanağına sahiptir. görme özürlü öğrencinin böyle bir olanağı olmadığı için vücudunu, kollarını, bacaklarını nasıl kullanacağını, nasıl hareket ettireceğini öğrenebilmesi için öğretmenin veya başka bir öğrencinin hareketleri ona göstermesi gerekir. Ayrıca görme özürlü öğrenci öğretmenin veya gören arkadaşının kollarını bacaklarını, vücudunu nasıl hareket ettirdiğini elleriyle dokunarak da anlayabilir.
Beden eğitimi derslerinde uygulanan hareketlerin gören öğrencilere hangi bedensel, ruhsal ve sosyal avantajlar ve beceriler sağlıyorsa görme özürlü öğrencilere de aynısını sağlayacaktır. Görme özürlülerin yapamayacağı bazı göze dayalı hareketler olabilir. Diğer öğrenciler tarafından bu gibi hareketler yapılırken görme özürlü öğrencinin boş oturmaması gerekir. Öğretmen, onun durumuna uygun farklı hareket ve egzersizler yaptırmalıdır. Beden eğitimi derslerinde görme özürlü öğrenciler için geliştirilmiş çeşitli özel araçlardan da yararlanılabilir. Sesli toplar, özel tenis masaları ve tenis topları, sesli kaleler gibi araçları sayabiliriz.
Görme özürlü öğrencilere, yaşlarına, görme düzeylerine, cinsiyetlerine, uygun olmak üzere koşma, sıçrama, atlama, frlatma, yakalama, itme, çekme, tırmanma, bazı minder hareketleri, jimnastik hareketleri, Müzikli ritim hareketleri, bazı atletizm hareketleri, ip atlama, Takla atma, amuda kalkma, köprü kurma, tek ayak üzerinde yürüme, şınal çekme, barfiks yapma, halata tırmanma, ağırlık kaldırma, iki kişilik bisiklete binme, tramlenden atlama, yüzme, güreş, okçuluk, sallanma, kayma, top oynama gibi hareketleri yapabilirler. Bu hareketlerin çeşitleri ve nasıl öğretileceği, öğretmenin yaratıcılığına bağlı olarak geliştirilebilir. Örneğin koşma hareketine görme özürlü öğrenci bir arkadaşının elinden tutarak veya koluna girerek katılabilir. Ayrıca, 50 metre uzunluğunda iki tane ince boru yüksekliği bel hizasında olacak şekilde birbirine bir metre uzaklıkta karşılıklı paralel olarak uygun bir alana monte edilebilir. Bu boruların bitiş yerleri de dönüşleri kolaylaştırmak için kısa bir boruyla yuvarlak kavisli şekle getirilebilir. Böyle bir mekanizma oluşturulduğunda öğrenci sağ elini borunun üzerinde kaydırarak tek başına boruların çevresini istediği sayıda ve istediği hızda koşabilir. Koşma hareketi için bu son derece yararlı bir yöntemdir. Gaziantep’te ilkokul öğrencisiyken okul bahçesinde bu şekilde oluşturulmuş bir boru sistemi vardı ve her gün bu boruların çevresinde koşmaktan büyük zevk alırdık.
Görme özürlü öğrencilerin severek oynadığı oyunlardan biri de sesli toplarla oynanan oyunlardır. Futbol, golbol bunların başında gelmektedir.
Genel okullardaki beden eğitimi dersi öğretmeni, sınıfında görme özürlü öğrenci varsa, yıllık ders planını hazırlarken onun durumunu da mutlaka dikkate almalıdır. Özellikle öğrencinin ilk başta koşma, atlama, fırlatma gibi motor becerilerini geliştiricek, grup içindeki fiziksel uyumunu güçlendirecek, kinestetic duyusunu geliştirecek çalışmalara ağırlık vermelidir. Gören öğrencilerle ortak etkinliklere katılmasını sağlayacak, sportif beceriler kazandıracak, oriyantasyon ve mobilite eğitimi yoluyla çevresini tanıma, bağımsız ve güvenli hareket etme becerileri kazandıracak, anormal davranışlarıını düzeltecek, vücut kaslarını geliştirecek, Dengeli durma ve dengeli yürüme alışkanlığı sağlayacak hedefler belirlemelidir. Bu hedeflere uygun hareket, egzersiz ve oyunlara yer vermelidir. Bu planda, hangi hareketlerin diğer öğrencilerden ayrı hangilerinin birlikte yapılacağını belirtmelidir. Ancak mümkün olduğu kadar görme özürlü öğrencinin diğer öğrencilerle etkinliklere birlikte katılmasını sağlayacak çalışmalara daha fazla ağırlık vermelidir.
Görme özürlü öğrenciler için önemli eğitimlerden biri de oryantasyon ve mobilite eğitimidir. Oryantasyon ve mobilite: uyum ve hareket demektir. Bu eğitim, her çeşit işaretlerden, farklı ip uçlarından, yönlerden, dönüşlerden, uzaklık ilişkilerinden, seslerden, kokulardan yararlanmak suretiyle çevresini tanıyabilme ve edindiği bilgi ve teknikleri kullanarak bağımsız ve güvenli hareket edebilme becerisini kapsayan bir eğitimdir. Bağımsız hareket becerisi kazanılmasında en önemli araç beyaz bastondur. Beden eğitimi derslerinde görme özürlü öğrencilere mutlaka beyaz baston kullanma teknikleri öğretilmelidir. Baston kullanma becerisi olan bir görme özürlü kişi çarpma, düşme gibi tehlikelerle daha az karşılaşır, kendi başına bir yerden bir yere daha kolay gidebilir. Bu nedenle beden eğitimi dersi öğretmeni öğrenciye bu beceriyi kazandırabilmek için baston kullanma eğitiminin nasıl verilebileceğini öğrenmelidir. Oriyantasyon, bir kişinin duyularını kullanarak, kendi pozisyonunu ve çevresindeki nesnelerle ilişkisini belirleme sürecini, Mobilite, bir kişinin çevresinde hareket edebilme kapasitesini, olanağını ve istekliliğini içerir. Oriyantasyon ilkelerinin ve kapsamının belirlenmesinde üç sorunun önemi vardır:
Ben şu anda neredeyim?
Nereye gitmek istiyorum?
Nasıl gidebilirim?
Duyduğu bir sesin ne olduğunu, bu sesin yönünü, kendisine uzaklığını, en az yanılmayla tahmin edebilme becerisi oriyantasyon eğitimiyle kazandırılır. Örneğin, yere düşürülen bir nesne bu beceri sayesinde bulunabilir. Bir caddeden karşı karşıya geçerken gelen arabaların seslerini dinleyerek onların ne kadar uzaklıkta olduğu anlaşılabilir. Durakta beklerken arabaların sesinden yaklaşan bir aracın otobüs mü, dolmuş mu olduğu fark edilebilir.
Oriyantasyon bilişsel, çevresel, bedensel ve konumsal bir kapsamı olan ve süreklilik taşıyan bir süreçtir.
