Çin Halk Cumhuriyeti'nde Özürlüler
ÇİN HALK CUMHURİYETİ’NDE ÖZÜRLÜLER
Yazan: Halil Köseler
Çin Halk Cumhuriyeti; Asya’nın doğusunda ve Pasifik Okyanusu’nun batı kıyısında yer alan dünyanın Kanada ve Rusya’dan sonra en çok toprağa sahip üçüncü ülkesidir. Toprak büyüklüğü 9 milyon 600 bin kilometrekaredir. Doğu ile batı arasındaki uzunluğu 5 bin 2 yüz kilometre, güney kuzey arası uzunluğu ise, 5 bin 5 yüz kilometredir. Doğusunda Kore, Kuzeydoğu ve kuzey batısında Rusya, Kuzeyinde Moğolistan, Batı ve güneybatısında Hindistan ve Pakistan, Güneyinde Vietnam, yer alır. Çin’in nüfusu 1 milyar 300 milyon olup dünya nüfusunun yüzde 20’sini oluşturmaktadır.
Nüfusunun %80'i kırsal bölgelerde yaşayan Çinde 83 milyon özürlü bulunmaktadır.
Kasım 1983’de kurulmuş olan Çin Özürlüler Federasyonu bütün özürlüleri temsil eden, onların hak ve çıkarlarını koruyup geliştirmeye çalışan ulusal bir üst örgüttür. Federasyonun amacı özürlüleri topluma uyumlu, üretken ve kendine yeterli hale getirmek, eğitsel, kültürel, sosyal ve ekonomik olanaklardan diğer insanlarla eşit düzeyde yararlanmalarını sağlamak, onların görüş ve önerilerini dinleyerek uygulamaya geçirmek, cesaret, özgüven ve iyimserlik aşılamak, toplumla bütünleşmelerini ve örgütlenmelerini sağlamak, sorunların çözümü konusunda hükümeti harekete geçirmek, kamuoyunda farkındalık yaratmak, çevre koşullarını iyileştirmek, yaşam standardını yükseltmek, özürlülerle ilgili yasa, tüzük, yönetmelik, plan, program ve organizasyonlarda hükümete yardımcı ve yol gösterici olmak, uluslararası ilişkileri yürütmek.
Federasyon Genel Kurulu özürlüler ve özürlüler için çalışanlar arasından seçilen temsilcilerden oluşmakta ve beş yılda bir toplanmaktadır. Genel Kurulun görev ve yetkileri şunlardır:
Federasyon prezidyumunu seçmek, çalışma plan ve raporlarını onaylamak, özürlü politikalarını belirlemek, Federasyon Tüzüğünü onaylamak ve değiştirmek.
Prezidyumu oluşturan temsilciler genel kurul tarafından beş yıl için seçilir ve yılda bir toplanır.. Prezidyum, federasyon başkanı ve başkan yardımcısını seçer. Genel kurul kararlarını uygular, plan ve programları yapar.
Çin Özürlüler Federasyonu başkanı Deng Pufang eski devlet başkanı Deng siya ping’in oğludur. 1944 yılında doğmuştur. Kültür İhtilali sırasında 1068’de politik nedenlerle kızıl muhafızlar tarafından dürt katlı bir binanın penceresinden aşağı atılmış ve felçli hale gelmiştir. Tekerlekli sandalye bağımlısı olarak yaşayan Denk Pufang bir fizikçidir. Deng Pufang ismi, sürdürdüğü mücadeleler ve elde ettiği başarılar nedeniyle Çin’de özürlü hakları mücadelesinin sembolü haline gelmiştir. 2003 yılında Birleşmiş Milletler tarafından insan hakları ödülüyle ödüllendirilmiş ilk özürlü unvanına sahiptir.
Çin Özürlüler Federasyonu Yürütme Kurulu, Başkan, Başkan Yardımcısı ve bazı Yönetim Kurulu üyelerinden oluşur.
Yürütme kurulunun sorumluluğunda federasyona bağlı çeşitli kuruluşların yönetimi ve işletmesi vardır.
Bunlar; Genel büro hizmetleri, eğitim, rehabilitasyon ve istihtam bölümleri, sanat ve spor bölümü, uluslararası ilişkiler, plan ve bütçe, personel işleridir. Ayrıca Federasyon tarafından işletilen; Çin rehabilitasyon Araştırma merkezi, Çin İşitme Özürlüler Rehabilitasyon araştırma Merkezi, Özürlüler İçin Sosyal Hizmetler ve Rehberlik Merkezi, Özürlüler bilgi merkezi, Pekin masaj hastahanesi, Braille basımevi, sesli ve görüntülü materyal üretim merkezi bulunmaktadır. Çin Özürlüler Federasyonu rehabilitasyon hizmetlerinin çok önemli olduğunu savunarak ülke çapında binlerce rehabilitasyon merkezi veya temsilcilikleri açılmasını sağlamıştır.
Federasyona danışmanlık hizmeti vermek üzere üçte ikisi özürlü ve özürlü yakınlarından oluşan bir danışma komitesi vardır. Federasyon bünyesinde, Çin Körler Derneği, Çin Sağırlar Derneği, Çin Bedensel Özürlüler Derneği, Zihinsel Özürlü yakınları Derneği bulunmakta ve bu dernek başkanları prezidyum içinde yer almaktadır.
Bütün Çin topraklarında yer alan özürlülerle ilgili onbinlerce sayıdaki yerel örgütlerin hepsi Çin Özürlüler Federasyonuna bağlıdır ve onun ilkelerine göre çalışmaktadır.
Diğer taraftan branşlara göre örgütlenmiş olan dernek ve kulüpler de federasyonun üyesidirler. Bunlar arasında, Çin özürlüler rehabilitasyon derneği, Çin körler masaj Derneği, Çin Özürlüler Spor Kulübü, Çin Sağırlar Spor Kulübü, Çin Özürlüler basın Ve Halkla İlişkileri Güçlendirme Derneği bulunmaktadır. Çin Özürlüler Federasyonuna bağlı ülke çapındaki bütün kurum ve kuruluşlarda çalışan personel sayısı 48 bin 609’dur.
Çin Özürlüler Federasyonunun gelir kaynaklarını devletten alınan yardımlar, kişi ve kuruluşlardan yapılan bağışlar, proje karşılığı uluslararası fonlardan sağlanan kaynaklar oluşturmaktadır. Federasyona bağlı özürlüleri kalkındırma fonu tarafından 2003 yılında çeşitli kaynaklardan 14 milyon Yuan bağış toplanmıştır. Bu bağışlar işsizliği, yoksulluğu, eğitimsizliği en az düzeye indirmek, tedavi gerektiren özürlülere yardım etmek, kültürel etkinlikler düzenlemek gibi projelerin uygulanmasında kullanılmaktadır. Çin’de çeşitli kültür, sanat festivalleri organize edilmekte, dört yılda bir geniş katılımlı spor yarışmaları yapılmakta, yüz binlerce özürlü sporcu bu yarışmalara katılmaktadır. 2007 yılında 594 ülkelerini temsil ederek çeşitli dallarda 39 uluslar arası spor yarışmasına katılmış, 339 altın, 172 gümüş, 147 bronz madalya kazanmışlar, bu yarışmalarda 11 dünya rekoruna imza atmışlardır.
Çin Halk Cumhuriyetinde özürlülerin çeşitli konularda zamanlarını değerlendirmeleri için 3000 civarında rekreasyon merkezi açılmıştır.
Çin'de öğrenciler dokuz yıl zorunlu eğitim görmektedirler. Öğrenciler için masaj ve akupunktur eğitimine büyük ağırlık verilmekte ve bu eğitim üç yıl sürmektedir.
Müzik, telefon santralciliği, örgü işleri, günlük yaşam becerileri, İngilizce, sağlık bilgisi gibi konular da okullardaki eğitim programı arasında yer almaktadır.
Ailelerden yatılı okullara gönderdikleri çocuklar için belli bir para alınmaktaysa da bu parayı ödeyemeyecek durumda olanlara devlet tarafından gerekli yardım yapılıyor.
Çin'de görme özürlülerin üniversitelerde okumaları konusunda zorluklarla karşılaşıyordu. Ancak 1985 yılında Çin hükümeti bir yönetmelik yayınlayarak özürlülerin üniversitelere kabul edilmesini önemli ölçüde kolaylaştırmıştır.
1987’den bugüne kadar 10 bin özürlü üniversite ve kolejden, 14 bin özürlü de teknik orta öğretimden mezun olmuştur. 783 adet mesleki kurumda iki buçuk milyon özürlü mesleki eğitim almıştır.
Çin Eğitim Bakanlığı’na göre 2007 yılı itibariyle 1667 özel eğitim okulunda 365 bin öğrencinin, genel okullarda açılmış 5400 özel sınıfta ise 378 bin öğrencinin eğitim görmekte olduğu açıklanmaktadır. Eğitim olanaklarından yararlanan özürlülerin genel ortalaması yüzde 60 olup, ekonomik kalkınma düzeyi iyi olan bölgelerde bu oran yüzde 80’e kadar çıkmaktadır. 1987’de eğitim olanaklarından yararlanan özürlülerin oranı sadece yüzde 6 civarındaydı.
Çin Özürlüler Federasyonu özürlülere yönelik rehabilitasyon hizmetlerine çok büyük önem vermektedir. Federasyon başkanı Denk Pufang 1988 yılında yazdığı anılarında rehabilitasyon hizmetlerinin önemi konusunda şunları ifade ediyordu:
“Özürlü oluşumun üzerinden 20 yıl akıp geçti. Hayat bana bu dönemde rehabilitasyonun özürlüler için ne kadar büyük bir öneme sahip olduğu gerçeğini öğretti. 1970’lerde Profesör Çen jing Yun adlı bir doktorun özürlüler için rehabilitasyon merkezleri açılması için hükümete başvurmuş olduğunu, fakat o dönemde bu çok önemli düşüncenin kabul edilmediği bilgisine ulaştım. 1980 yılında tedavi için Kanada’ya gittim. Beni ameliyat eden doktor Armstrong iyileşebilmem ve yeni duruma uyum sağlayabilmem için burada kalarak bir süre mutlaka rehabilitasyon eğitimi almam gerektiğini söylemişti. Çok haklıydı, fakat bir an için kendi ülkemde on binlerce özürlünün böyle bir hizmetin eksikliği yüzünden çektiği sıkıntıları düşündüm ve derhal ülkeme dönerek kendi rehabilitasyon merkezlerimizin açılması konusunda girişimlerde bulunmaya karar verdim. Sağlanan ulusal ve uluslar arası mali desteklerle kısa sürede ilk rehabilitasyon merkezinin açılması gerçekleşti. Dang Pufang’ın girişimleriyle 1982 yılında Unicef’le işbirliği halinde başlatılan ve uzun yıllar devam eden, toplum temelli Yerinde Rehabilitasyon hizmeti kampanyası sonucu, oluşturulan onbin dörtyüz merkezde 3 milyon 800 bin özürlü rehabilitasyon eğitiminden yararlanmıştır. Toplum temelli Yerinde rehabilitasyon hizmetleri modeli hükümetin ulusal kalkınma planına da dahil edilmiştir. Rehabilitasyon hizmetleri, 10 yıl içerisinde bütün bölgelere yaygınlaştırılmıştır. Merkezi kurumlarda yürütülen rehabilitasyon hizmetlerinin özürlülerin ihtiyacına yeteri kadar cevap veremediği düşüncesiyle “yerinde rehabilitasyon hizmetleri” modelin daha etkin bir çözüm olduğu kabul edilmiştir. Bu hizmetin amacı, özürlülerin diğer insanlarla eşit olanaklara ve yaşam standardına ulaşmasını, toplumla kaynaşarak üretici bireyler haline gelmesini sağlamaktır. Aralık 1995’te Çin’de rehabilitasyon hizmetleri konusunda ulusal bir sempozyum düzenlenmiş ve bu sempozyumda toplum temelli yerinde rehabilitasyon hizmetleri modelinin sonuçları değerlendirilmiştir. Bu hizmetler 30 ayrı bölgede uygulamaya konulmuş, 1500 danışma merkezi oluşturulmuş ve özürlülerin %75’ine ulaşılabilmiştir.1991–1995 yılları arasında çeşitli bölgelerde 75 eğitim kursu düzenlenerek 35364 personel ve 38108 danışman rehberin yetiştirilmesi sağlanmıştır.
Bunun dışında rehabilitasyon hizmetleri konusunda eğitici ve tanıtıcı broşürler, kitaplar ve video kasetleri hazırlanmıştır. Hong Kong rehabilitasyon merkezinde hazırlanan video kasetler, kamuoyunun aydınlatılması ve ailelerin eğitimi konusunda etkin bir rol oynamıştır. Bu model, hem kırsal bölgelerde yaşayan özürlülerin hem de sanayi bölgelerinde yaşayan özürlülerin ihtiyaçlarına göre uyarlanmıştır. Özürlülere yönelik rehabilitasyon hizmetlerini güvence altına almak üzere Çin’de özel bir yasal düzenleme gerçekleştirilmiştir. Çin’in özürlüler alanındaki temel rehabilitasyon politikasını toplum temelli yerinde rehabilitasyon hizmetleri oluşturmaktadır.
Söz konusu modelin uygulanmasında, özürlülüğü önleme merkezleri, koruyucu sağlık merkezleri, aile örgütleri ve sivil toplum örgütleri arasındaki işbirliğinin etkin bir rolü olmuştur. Bu hizmetlerin koordinasyonu, sağlık bakanlığı ve Çin özürlüler federasyonu tarafından yürütülmekte, hizmetler; Kişisel öz bakım, sosyal uyum ve meslek kazandırma olarak üç alanda uygulanmakta olup bireylerin fiziksel yönden işlevsel, sosyal yönden özgüven sahibi, aktif ve üretken olmaları amaçlanmaktadır.
2003 yılında rehabilitasyon hizmetleriyle ilgili şu sonuçlar dikkati çekmekte:
570 bin kişiye katarakt ameliyatı yapılmış, 31 bin kişiye göz kusurlarını düzeltici optic aletler temin edilmiş 18 bin işitme özürlüye duyma ve konuşma eğitimi verilmiş, 77 bin bedensel özürlüye ve 2 milyon zihinsel özürlüye tıbbi tedavi ve rehabilitasyon eğitimi sağlanmış, 3800 cüzzam kaynaklı sorunu olan kişiye tıbbi tedavi uygulanmış, genel olarak özürlülere toplam bir milyon 220 bin araç-gereç dağıtılmıştır. 2007 yılı araştırma sonuçlarına gore Çin Halk Cumhuriyetinde 53 milyon özürlü rehabilitasyon hizmetinden yararlanmıştır.
1980’li yıllara kadar özürlülük konusunda toplumda yanlış önyargılar ve ayrımcı yaklaşımlar egemendi. Unicef’in araştırmalarına göre, Çin’de Ailelerin büyük çoğunluğu özürlü çocuklarından utandıkları için onları evden dışarı çıkarmıyorlardı. 1998 yılında öncelikle kırsal bölgelere ağırlık verilmek suretiyle milyonlarca gençlerin, devlet ve gönüllü kuruluşların işbirliği halinde zorunlu ihtiyaç maddelerine yönelik yardımları, mali yardımları, konut kredileri, işyeri kredileri, mesleki eğitim kursları gibi çeşitli diğer tedbirleri ve çalışmaları içeren özürlüler arasında yoksullukla mücadele projesi başlatılmıştır.
Çin Halk Cumhuriyetinde özürlü hakları konusunda 1990 yılı çok olumlu ve önemli gelişmelerin başlangıcıdır. 28 Aralık 1990 yılında kabul edilen Çin Özürlüler Yasası, oldukça kapsamlı ve bütünlüklü bir yasa olup 9 bölümden ve 54 maddeden oluşmaktadır. Rehabilitasyon, eğitim, istihdam, kültürel yaşam, refah, erişim, ayrımcılık gibi konuları içermektedir.
1950’lerde özürlülerin istihdamı için kurulan özel fabrikalarda özürlüler çoğunluğu teşkil ediyordu. Örneğin, Wuhan Sosyal Kalkınma Fabrikası'nda çalışan 800 kişinin %52'si özürlüydü. Serbest piyasa ekonomisine geçildikten sonar özel sektörle rekabet edemeyerek bu fabrikalar kapanmaya başladı. Ayrıca bu tür istihdam modelinde özürlüler toplumdan da soyutlanmış oluyorlardı.
Özürlülerin istihdamıyla ilgili olarak yerel yönetimler kendi yörelerinde farklı kotalar uygulamakta, bu kotalara uymayan işverenlerden kesilen idari para cezaları ise bir fonda toplanarak mesleki eğitim ve istihdam hizmetlerinde kullanılmaktadır. Özürlü çalıştıran işverenler ve kendi işini kuran özürlüler devlet tarafından vergi muafiyeti, mali ve teknolojik olanaklar gibi yollarla desteklenip teşvik edilmektedir. Çin’de çalışma yaşında olan özürlülerin yüzde 83’ünün iş olanağına sahip olduğu, ancak bu oranın özürlü kadınlar arasında %35 civarında kaldığı belirtilmektedir. İstihdamla ilgili verilen oranları daha düşük olduğunu gösteren kaynaklara da rastlanmaktadır.
Çin'de herhangi bir işyerinde çalışan özürlülerin oranı yüzde 9,5'u geçerse, o işyeri bazı ödemelerden muaf tutuluyor. Eğer bu oran %50'yi geçerse, çeşitli vergilerden de muaf oluyor.
Çin’de beş binden fazla körler için masaj eğitim hastahaneleri ve klinikleri bulunmaktadır. 20 binden fazla çalışan görme özürlü masör vardır. Çin Özürlüler Federasyonu özürlülerin istihtamı için özellikle kırsal bölgelerde mesleki rehabilitasyon hizmetleri yürütmektedir. Kendi işini kuran özürlülere ve özürlü çalıştıran işverenlere bazı vergi indirimleri ve muafiyetler uygulanmaktadır. Çin’de özürlülerin istihtamı sırasında işverenler olumsuz önyargıları önemli engellerden birini oluşturmaktadır. Özürlü işçilerin işletmenin imajını, verimliliğini ve kâr marjını düşüreceğine inanan işverenler bulunmaktadır.
Özürlüler için Çin’de 1000 mesleki eğitim merkezi, işitme özürlüler için 1700 rehabilitasyon merkezi bulunmakta, bu merkezlerde 70 bin öğrenciye eğitim verilmektedir. İşitme özürlüler için standart bir işaret lisanı bulunmaktadır.
Erişim ve iletişim konusunda özürlülerin karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması yönünde 2000’li yıllardan itibaren yoğun girişimler başlatılmış, yolların, binaların, toplu ulaşım hizmetlerinin belirlenen standartlara kavuşturulmasını zorunlu hale getiren yasal düzenlemeler yapılmıştır.
1991 yılından itibaren Mayıs ayının üçüncü Pazar günü hükümet tarafından resmi özürlüler günü olarak kabul edilmiştir. Bugün içerisinde özellikle gönüllü gençlerin özürlülerle ilgili etkinliklere katılarak onlarla kaynaşmaları ve yardımlaşmaları gerçekleşmektedir. 2003 yılında toplam 3200 özürlü ulusal halk kongresi, yerel halk kongresi, ulusal halk siyasal danışma konferansı ve onun yerel kurulları gibi organlara seçilerek karar süreçlerine katılma olanağı bulmuşlardır.
Dinlemiş olduğunuz bu araştırma yazısını bitirirken, nüfusu bir buçuk milyara yaklaşan, özürlü sayısı Türkiye nüfusundan fazla olan böyle bir ülkenin özürlü sorunlarını çözmek üzere geliştirdiği politikalar ve gerçekleştirdiği uygulamalar yönünden daha ayrıntılı biçimde yerinde incelenmesi gerektiğini ve yararlanılabilecek önemli hususların olabileceğini belirtmek isterim.
