Cumhuriyetin Tarihsel Anlamı Ve Özürlü Hareketi Üzerindeki Etkisi
YENİ KORUMACI ANLAYIŞIN İÇ YÜZÜ VE YANSIMALARI
YAZAN: TURHAN İÇLİ
Dergimizin Ağustos sayısında yayınlanan “Engelliler Olarak Anayasa değişiklik paketine neden “hayır” diyoruz.” başlıklı yazımızda dile getirilen görüşler, bir hayli ilgi çekti ve tartışıldı. Skay-Türk, CNN, Ulusal Kanal, Kanal Türk ve Halk TV gibi televizyonlarda olmak üzere 8 Televizyon programında meydan buldu. Aşırı politize olmuş bazı arkadaşlarımız, bu görüşlerin, anayasaya “hayır” denilmesini sağlamak için zoraki uydurulduğunu, bazı da “tamam, haklısınız ama salt bunun için “hayır” demeye değer mi” gibilerden düşünceler ortaya koydular. Ama bu arkadaşlarımız konunun özünü tartışmaktan özenle kaçtılar. Bilmem izlediniz mi? Halk oylamasından bir gün önce 11 Eylül Cumartesi günü Skay-Türk televizyonunda maksimum sokaktayız programının konuğu idik. Ben ve görme engelli milletvekilimiz Lokman Ayva. Lokman Ayva ile korumacılığa karşı olmak bakımından mutabık idik. Ancak o, ısrarla anayasanın 10.maddesinde yapılan değişikliğin korumacı bir nitelik taşımadığını söylüyor, bizim söz konusu maddeyi korumacı olarak nitelendirmemizi, hayır oyu kullanabilmek için yapay bir bahane olarak yorumluyordu. Bunun için de, “korunması gereken kişiler” ibaresinin değişiklik metninden Türkiye Büyük Millet Meclisindeki görüşmeler sırasında çıkarıldığını kanıt olarak gösteriyordu. Oysa değişiklik maddesinin gerekçesinde “korunması gereken kişiler” ibaresinin aynen durduğunun farkında bile değildi. Üstelik engelliler, yaşlılar ve çocuklar gibi korunması gereken kişiler arasında sayıldığı halde Lokman Ayva “ inadım inat” deyip duruyordu. Neyse ki, değişiklik maddesinin engelli örgütlerinin tartışmasına açılmadığını, onların görüşlerinin alınmadığını zoraki kabul etti. O, ısrarla asıl korumacı maddenin anayasanın 61.maddesi olduğunu belirtti; ancak “peki neden bu maddeyi değiştirmediniz?” dediğimde daha sonra yapılacak anayasa değişikliğinin adresini gösterdi. Kaçak güreş yapmaya çalıştığı her halinden açıkça belli oluyordu. Bu nedenle ikide bir topu taca atarak, benim işçi partili olduğumu vurgulamaya böylece aklınca izleyenlerin tepkisini benim üzerime çekmeye çalışıyordu. Oysa benim orada engelliler Konfederasyonu Başkanı sıfatımla bulunduğumu da gayet iyi biliyordu.
Burada üzerinde durmak istediğim konu, bu tartışmalı televizyon programı değil. Asıl 10.madde de yapılan değişikliğin ne gibi tuzakları içerdiğini, bu maddenin arka planındaki korumacı anlayışın çeşitli davranışlara nasıl yansıdığını anlatmaya çalışacağım.
Evet, anayasamızın 61.maddesi, tam anlamıyla bir korumacı anlayışı yansıtıyor. Bu doğru. Ama 10.maddeye yapılan ek, bu 61.maddenin 10.maddeye taşınmış hali değil mi? İşte Lokman Ayva, bunu gizlemeye çalışıyor. Anayasamızın “Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler” başlıklı61.maddesi aynen şöyle:
“Madde 61-Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.
Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.
Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.
Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır.
Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.
Anayasamızın korunması gereken kişilerle ilgili maddesi bu. Anayasaya göre, korunması gereken kimlermiş? Harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri, malul ve gaziler, sakatlar, yaşlılar ve çocuklar. Şimdi bu tespitin ışığında, anayasanın 10.maddesine eklenen o tartışmalı tümceye göz atalım. Engellileri ilgilendiren tümce aynen şöyle; çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.
Her iki madde arasındaki paralelliği görüyorsunuz, değil mi? 61.maddede sayılan tüm toplumsal kesimler aynen 10.maddeye aktarılmış. Kim bunlar? Korunması gereken kişiler.
Değişikliğin gerekçesinde de bu husus vurgulanıyor. Gerekçe aynen şöyle:
“7.11.1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 10’uncu maddesinin ikinci fıkrasına göre “kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.”
Yapılması öngörülen değişiklikle, kadın ve erkek arasındaki eşitliği sağlamaya yönelik olarak Devlet tarafından bazı tedbirlerin alınabilmesine imkan tanınmakta ve alınacak bu nitelikteki tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamayacağı vurgulanmaktadır. Öte yandan, özel surette korunması gereken kesimler için alınacak tedbirlerin de eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacağı hükme bağlanmaktadır. Bu sayede devletin, tüm toplum kesimleri arasında bir yandan eşitliği sağlamaya diğer yandan da korunması gerekenleri korumaya yönelik özel tedbirler alabilmesinin önü açılmakta ve bu amaçla yapılan düzenlemelerin eşitlik ilkesine aykırı kabul edilemeyeceği anayasal güvenceye kavuşturulmaktadır.
Bunları okuduktan sonra şu, “korunması gereken kişiler” ibaresinin değişiklik metninden çıkarılmasının maddenin içeriğini değiştirip değiştirmediğine siz karar verin artık. Şeylerin adını değiştirmekle özünü değiştiremeyeceğiniz ortada değil mi?
Temel olarak şu gerçeği unutmamak gerekiyor. Koruyan-korunan ilişkisindeki koruyanla korunan asla eşit olmadığı gibi, korunan taraf, gerçekte bir sosyal taraf olarak algılanmamaktadır. Onun karşısında koruyan taraf, her zaman iyilik-sever, hamiyet perver, hayır-sever konumundadır. Korunan taraf, hiçbir zaman bir hak öznesi olarak görülmemektedir. Onun hakkı hukuku, koruyan tarafın insafı, vicdanı ve merhamet duygusuyla sınırlıdır. Sizinle ilişkisini de bu eksen üzerine oturtur.Siz istemeye gelmemişsinizdir; o vermeye hazırdır.Ama yüreğinin titrediği canının istediği kadar.Sizinle konuşma biçimi bile bu duygu tarafından damgalanmıştır.Sizi kabul etme biçimi de.
Anımsıyoruz; 2007–2008 yıllarında sayın başbakan engelli temsilcilerini 10–16 Mayıs arasında ya da 3 Aralık da kabul buyurdular. Ama nasıl? Bir sosyal taraf olarak asla değil.
Siz sadece Konfederasyon temsilcileri olamazsınız. İçinizde çeşitli spor müsabakalarında başarı kazanmış engelli çocuklar da olmalı. Başınız da mutlaka sizin haminiz bir bakan bulunmalı. Zihinsel engelli çocukların dengesiz söz ve davranışları karşısında kahkahalara boğulmalı, sonra da onların başlarını okşayarak anacanlık ya da babacanlık yapmalısınız. Engelli Konfederasyon temsilcileri böyle bir ortam içerisinde dinlenilmeli; bazı talepler karşısında düşünüyor görünmeli; bazılarını da “yok yok, olmaz, bu kadar da fazla” deyip tartışmasız red etmelisiniz. Bazı notlar alıp bu notları, hiçbir zaman ciddiye almadan, canınız istediği zaman sizin istediğiniz şeyleri yapmalısınız.
Şimdi böyle bir görüşme ortamından hak hukuk çıkar mı, siz söyleyin. Dikkat edin; Sayın başbakan bugüne dek özel haftalar ya da günler dışında engelli örgütlerine bir gün dahi randevu vermemiştir. Özel haftalar ya da günlerde verdiği randevularda da yukarıdaki tablolar yaşanmıştır hep. İşte korumacılığın ilişki biçimi budur. Bir talepte bulunmak için mi gidiyorsunuz; önce yüksek tondan sonturlu bir teşekkür etmeli; sonra alçak ve yumuşak bir tonla dolandıra dolandıra talebinizi dile getirmelisiniz. O zaman çok sevilir, el üstünde tutulursunuz. “ Hayır, ben sosyal bir tarafın temsilcisiyim; elbette taleplerimi yüksek sesle ve çatır çatır dile getirmeliyim.” Mi diyorsunuz; işte o zaman korumalar üzerinize çullanır ağzınızı kapatıp kaçırırlar sizi. Bir sosyal taraf olarak diğer ortaklarınızın gözünde bile “hır gür çıkartan, zıpçıktı” olarak suçlanırsınız. İşin bütün sırrı, bir sosyal taraf temsilcisi gibi davranıp davranmamanızdadır.
Korumacı anlayışın uygulamadaki karşılığı çoğu zaman ianecilik ve sadakacılıkdır. Günahlarınızın kefareti olarak, mal varlığınızdan küçük bir parçayı korunan kişiye vererek vicdanınızı kurtarırsınız. Bunu yapabilmeniz için her zaman korunması gereken yoksul, çaresiz, kimsesiz insanlar bulunmalıdır. Aksi halde düzenini sürdüremez, vicdanınızı susturamaz, yeri geldiğinde oylarını cebinizde bulacağınız bir toplum kesiminden yoksun kalırsınız. O yüzden, korumacı anlayış tüm egemen güçlerin vazgeçilmez dayanağıdır. Onların baskı zulüm ve sömürülerini örten ve gizleyen bir İncir yaprağıdır.
Eski yazılarımızda toplumun engellilere karşı tutumunun sosyo psikolojik köklerini irdelerken, şu tahlili yapmıştık. Toplum engellilerin aynasında kendi akıbetini görmekte ve seyretmektedir ve bu akıbetten adamakıllı korkmakta, ürkmektedir. Bu yüzden engellilere karşı tutumu ya onları görmezden gelip savuşmak ya da görmek zorunda kaldığında sadaka verip vicdanını susturmak gibi birbirine karşıt iki biçimde oluşmaktadır.
Yüzyıllardır toplum engellileri görmezden gelmiş ve onları yok saymıştır. Ancak son yüzyıl içerisinde onların toplumsal varlığı kendini dayatınca görmezden gelemez hale geldiğinden engellilere yönelik olarak korumacı bir anlayışı benimsemek durumunda kalmıştır.
Ülkemizde de benzer bir süreç yaşanmıştır. Önce engelliler görmezden gelinmiş; sonra korumacı bir anlayışla benimsenmeye çalışılmıştır. Son 20 yıl içerisinde engelli örgütlerinin yürüttüğü mücadele sayesinde hak eksenli bir anlayışa doğru gelişmeler olmuşsa da Ak Parti hükümetleri zamanında görünüşte ve söylemde hak ekseli, ancak gerçekte korumacı yeni bir anlayış benimsenmeye başlanmıştır. Buna modaya uyarak yeni korumacılık anlayışı diyebiliriz. Yeni korumacılık anlayışı hak veriyormuş gibi gözükerek korumacılığı meşrulaştırmak ve anayasal belgelere geçirmek şeklinde ortaya çıkmaktadır. İşte anayasanın 10.maddesinde yapılmak istenen de budur. Bu madde için yeni korumacı anlayışın şahikası diyebiliriz. Sakıncaları ve tuzakları kuşku yok ki ilerleyen süreçlerde ortaya çıkacaktır. Ama bizim görevimiz şimdiden yaşanacak olan bu süreci bıkıp usanmadan herkese anlatmak ve başımıza gelecekleri şimdiden göstermektir.
